ਸੰਦੀਪ ਢੰਡ
Journalist and Research Analysist
Tv10punjab
ਰੇਪੋ ਰੇਟ ਉਸ ਦਰ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (RBI) ਵੱਲੋਂ ਵਪਾਰੀ ਬੈਂਕਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਸਮੇਂ ਲਈ (ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਰਾਤ ਲਈ) ਕਰਜ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੈਂਕ ਇਹ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣ ਵੇਲੇ ਆਰ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਬੌਂਡ (government securities) ਰੱਖਵਾ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਬੌਂਡ ਵਾਪਸ ਖਰੀਦ ਲੈਣਗੇ — ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ Repurchase Rate ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਦਰ ਕੌਣ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਹੈ?
ਇਹ ਦਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (RBI) ਦੀ ਮਾਨੇਟਰੀ ਪੋਲਿਸੀ ਕਮੇਟੀ (Monetary Policy Committee – MPC) ਵੱਲੋਂ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਮੇਟੀ ਹਰ 2 ਮਹੀਨੇ (ਸਾਲ ਵਿੱਚ 6 ਵਾਰੀ) ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ:
ਰੇਪੋ ਰੇਟ ਵਧਾਈ ਜਾਵੇ
ਘਟਾਈ ਜਾਵੇ
ਜਾਂ ਉਹੀ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇ
ਰੇਪੋ ਰੇਟ ਤੈਅ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
- ਮਹਿੰਗਾਈ (Inflation) – ਜੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ RBI ਰੇਪੋ ਰੇਟ ਵਧਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
- ਆਰਥਿਕ ਵਾਧਾ (Economic Growth) – ਜੇ ਵਾਧਾ ਮੰਦ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਰੇਟ ਘਟਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
- ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ (Liquidity)
- ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਲਾਤ (Global Economic Conditions)
- ਮੁਦਰਾ ਦੀ ਕੀਮਤ (Currency Value) ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਘਾਟਾ (Fiscal Deficit)
ਰੇਪੋ ਰੇਟ ਵਧਾਉਣ ਜਾਂ ਘਟਾਉਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਰੇਪੋ ਰੇਟ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਮਤਲਬ:
ਮਹਿੰਗਾਈ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ। ਜਦੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਮਹਿੰਗਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਲੋਕ ਘੱਟ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਖਪਤ ਘਟਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਰੇਪੋ ਰੇਟ ਘਟਾਉਣ ਦਾ ਮਤਲਬ:
ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਲਈ। ਜਦੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਸਸਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬੈਂਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲੋਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਖਪਤ ਵਧਦੀ ਹੈ, ਨੌਕਰੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਨ: ਜੇ ਰੇਪੋ ਰੇਟ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਵੇ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਜ ਹੋਈ)
ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ RBI ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬੈਂਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਦੇਣ।
ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਘਰ, ਕਾਰ ਜਾਂ ਪੈਸਨਲ ਲੋਨ ਸਸਤੇ ਮਿਲਣਗੇ।
ਬਿਜ਼ਨਸ ਲੋਨ ਲੈ ਕੇ ਵਾਧਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਰੇਪੋ ਰੇਟ ਘਟਣ ਦੇ ਫਾਇਦੇ
- ਲੋਨ ਸਸਤੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ (ਘੱਟ EMI)
- ਲੋਕ ਖਪਤ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ – ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਧਦਾ ਹੈ
- ਨਿਵੇਸ਼ ਵਧਦਾ ਹੈ – ਕੰਪਨੀਆਂ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ
- ਸਟੌਕ ਮਾਰਕੀਟ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
ਕਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ Fixed Deposit ਕਰਵਾਈ ਹੋਈ ਹੈ – FD ਦੀ ਵਿਆਜ ਦਰ ਘਟ ਸਕਦੀ ਹੈ
ਬੈਂਕਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਘਟ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਨ ‘ਤੇ ਘੱਟ ਵਿਆਜ ਮਿਲਦਾ ਹੈ
ਨਤੀਜਾ (Conclusion)
ਰੇਪੋ ਰੇਟ RBI ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਥਿਆਰ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਹ ਰੇਟ ਵਧਾਈ ਜਾਂ ਘਟਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਲੋਨ, ਇਨਵੈਸਟਮੈਂਟ, ਅਤੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ।